De risico’s van melanotan

Een paar jaar geleden was er veel om te doen, injecties met melanotan, een hormoonachtige stof die het bruiningsproces stimuleert. Het middel dat aanvankelijk bestudeerd werd bij serieuze lichtgerelateerde huid- en pigmentafwijkingen als EPP en vitiligo, werd namelijk nog voordat alle experimenten waren afgerond en goedgekeurd, gretig omarmd door de (sportschool)industrie. Al was het maar omdat melanotan naast een mooi kleurtje, ook nog eens voor gewichtsverlies en een Viagra-effect kon zorgen. Wat weten we inmiddels van de risico’s en effecten van wat ook wel de Barbie-drug wordt genoemd? Nederlandse specialisten schreven er een review-artikel over.

Verschillende namen voor melanotan

De naamgeving rond melanotan is divers en daardoor soms wat verwarrend. Hoe zit het precies? Praten we over hetzelfde stofje?

Melanotan is de synthetische variant van het natuurlijke alfa-melanocyt-stimulerend hormoon (α-MSH). Dit hormoon in ons lichaam stimuleert het bruiner worden van de huid via de melanogenese. Na de uitvinding van melanotan (I) werd nog een krachtiger variant ontdekt; deze stof werd melanotan II genoemd. En dan is er nog een derde versie in omloop; dat is bremelanotide. Deze analoog van het hormoon is speciaal ontwikkeld vanwege het stimulerende effect op de seksualiteit. De niet-generieke of ‘merkloze’ naam is trouwens afamelanotide.

Bruin op medische indicatie

Melanotan is nooit bedacht met het idee om mensen allemaal een lekker kleurtje te geven. De wetenschappers zochten aanvankelijk naar een manier om de huid bij bepaalde ernstige aan zonlicht gerelateerde afwijkingen weerbaarder te maken tegen uv-straling zonder daarvoor de zon in te hoeven. Bijvoorbeeld voor mensen met de aandoening EPP (erythropoëtische protoporfyrie) een erfelijke overgevoeligheid voor zonlicht. Daarnaar is – en wordt nog steeds – veel onderzoek gedaan.

Afamelanotide is nu alleen officieel goedgekeurd voor een beperkt aantal van deze medische indicaties onder de medicijnnaam Scenesse, gemaakt door het Australische farmaceutische bedrijf Clinuvel Pharmaceutics.

Overal verkrijgbaar

Maar terwijl er dus nog heel veel onderzoek loopt, zijn de α-MSH -analogen volgens de auteurs de laatste jaren in toenemende mate zonder enig recept verkrijgbaar via internet, sommige zonnestudio’s en sportcentra. Zij zien patiënten in hun klinieken die de stof zelf injecteren of anderszins gebruiken. De meeste mensen gebruiken melanotan I of II om een cosmetisch gewenste kleur te krijgen. Melanotan II wordt ook gebruikt om af te vallen of om het libido te verhogen. Maar er zijn ook meldingen van gebruik bij aandoeningen als rosacea en fibromyalgie nadat patiënten teleurgesteld zijn in de bestaande medische behandelingen.
Kan dat kwaad? Dat is dus de vraag.

Het gebruik van de stof is niet zonder bijwerkingen. Klachten als hartkloppingen, verwardheid, maar ook veranderingen van moedervlekken en verkleuringen van de huid zijn gemeld. Onduidelijk is verder wat de langetermijneffecten van gebruik zijn. Bovendien is er bezorgdheid over een mogelijk verhoogd risico op huidkanker.

Praktijkvoorbeelden

In hun reviewartikel zetten de Nederlandse huidspecialisten enkele case reports onder elkaar. Er zijn vier gevallen bekend van huidkanker bij zeer jonge mensen die melanotan gebruikten. Hoewel de jonge leeftijd en het moment van ontstaan van de melanomen suggestief is voor een relatie met de bruiningsinjecties, ontbreekt toch hard bewijs voor een causaal verband. Er waren daarnaast ook bijkomende risicofactoren zoals frequent zonnebankgebruik, een familiegeschiedenis, atypische moedervlekken en/ of een (zeer) licht huidtype.

Voorlopig niet thuis

Ondanks het ontbreken van hard bewijs waarschuwen de auteurs voor ongereguleerd en ongecontroleerd (thuis)gebruik van melanotan. Het middel wordt in allerlei vormen verkocht; van neussprays tot gevriesdroogde poeders in krachtige ampullen die eerst zorgvuldig moeten worden verdund met speciaal water voor injectie. Daaraan kleven risico’s. Ook het hergebruik van naalden kan leiden tot ziekten of bloedvergiftiging. Gezondheidsinstellingen van verschillende landen hebben daarom al veiligheidswaarschuwingen afgegeven tegen het gebruik van melanotan I en II. De fabrikant van het enige goedgekeurde medicijn Clinuvel Pharmaceuticals wijst er ook op dat (online) verkopers van deze producten onterecht gebruikmaken van farmaceutische veiligheidsclaims op afamelanotide.

De auteurs willen met hun review tenslotte vooral hun collega-dermatologen attenderen op het vermoedelijk zeer frequente gebruik van de middelen. Het is volgens hen aan te bevelen om bij bepaalde groepen patiënten de vraag naar het gebruik van deze middelen in de anamnese op te nemen. Huidafwijkingen zouden moeten worden vastgelegd met het oog op het ontbreken van betrouwbare gegevens omtrent bijwerkingen en complicaties.

---