Zeekomkommers in cosmetica

Ze zijn niet bepaald moeders mooiste, toch worden zeekomkommers de laatste jaren overal ter wereld als kostbare parels binnengehaald. Aan de diertjes wordt een lange lijst geneeskrachtige effecten toegeschreven. Ook de cosmetica-industrie zou deze diepzeebewoner met zijn unieke collageenvezelnetwerk maar wat graag ‘in een potje vangen’. Nieuw onderzoek uit Londen legt uit waarom.

Geen groente maar zeedier

Zeekomkommers zijn dus geen groente zoals gewone groene komkommers. Het zijn dieren, die vallen onder de groep stekelhuidigen. Dat is dezelfde groep als waartoe zeesterren en zee-egels behoren. Er bestaan wel 1.700 soorten zeekomkommers in de meest uiteenlopende kleuren en vormen. Sommige zijn erg giftig, maar er zijn ook vele eetbare soorten.
Vooral in Azië is de zeekomkommer al honderden jaren een graag geziene gast aan tafel. Verschillende eetbare soorten worden hier, onder de naam trepang of bêche-de-mer, op grote schaal in gerechten gebruikt. Ook in de landbouw in Azië doet de zeebewoner dienst, als mest voor gewassen. De laatste jaren worden de diertjes vooral veelvuldig gebruikt in allerlei traditionele medicijnen, voedingssupplementen en in cosmetica.

Juweeltjes van de zeebodem

Zeekomkommers blijken namelijk een interessante bron van bioactieve verbindingen, zoals glycosiden, glycosaminoglycanen, gangliosiden, collageen, vertakte keten vetzuren en lectines. De dieren worden onder meer onderzocht en ingezet bij gewrichtsklachten als artritis en wondgenezing. Ook naar de mogelijke antibacteriële en schimmelwerende werking van stoffen uit zeekomkommers is al veel onderzoek gedaan. Daarnaast is er de laatste jaren bijzonder veel aandacht voor een eventueel anti-kankereffect . En dan zijn er nog aanwijzingen dat lectines van bepaalde soorten zeekomkommers zouden kunnen worden ingezet als gif tegen insecten, waaronder de malariamug.
Behalve de farmaceutische industrie heeft ook de cosmetische wereld oog gekregen voor de diepzeebewoners. Er is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het gebruik van bepaalde extracten voor het bleken van de huid, het verminderen van rimpels, maar ook het versterken van de huidbarrière.

Uniek collageennetwerk

Afgelopen maand kwam de zeekomkommer zogezegd opnieuw in het nieuws . Dit keer vanwege zijn interessante ‘buitenkant’. Wetenschappers van de Queen Mary Universiteit in Londen hebben namelijk ontdekt hoe de dieren binnen no time hun stevigheid kunnen laten ‘varen’ en weer terugkrijgen. Zeekomkommers beschikken over een uniek collageennetwerk waarmee ze in geval van dreiging van het een op het andere moment kunnen veranderen van een stijve naar jelly-achtige vorm. En dat is natuurlijk een zeer interessante eigenschap voor talloze toepassingen in de geneeskunde. Denk aan het ontwikkelen van flexibele frames voor tissue engineering, het maken van implanteerbare biomaterialen en niet te vergeten cosmetische behandelingen tegen anti-aging.

De Engelse onderzoeksgroep bestudeerde de lichaamswand van de zeekomkommer met röntgen. Zij ontdekten dat de mogelijkheid om van vorm te veranderen terug te voeren is op de matrix waarin de collageenvezels georganiseerd liggen, in plaats van op de vezels zelf. Het zijn dus niet de vezels zelf die veranderen, maar het interfibrillaire frame dat de vezels verbindt. Het is nu zaak dat verder wordt uitgezocht welke stoffen en processen daarbij betrokken zijn. Mogelijk kan die informatie dan in de toekomst worden gebruikt voor de ontwikkeling van medische en cosmetische behandelingen.

De zeekomkommer staat dus voorlopig nog wel in de schijnwerpers. Overigens is het wel zaak dat de soort goed wordt beschermd. In een overzichtsartikel over de dieren wordt gewezen op het gevaar van overbevissing. Ook koraalschade (door zowel de mens als natuurgeweld) vormt een bedreiging voor de zeekomkommers. Er wordt daarom gepleit voor het beter cultiveren en kweken van zeekomkommers.

---